بسته‌بندی

بسته‌بندی جزء لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را از تولید تا مصرف بر عهده دارد. علم طراحی بسته‌بندی علم، هنر و فناوری محافظت از محصول برای نگهداری، انبارش، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و استفاده از آن است به گونه‌ای که از سویی کمترین آزار در حین تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط زیست وارد گردد. بسته‌بندی شامل مراحل طراحی، ارزیابی، و تولید بسته‌ها می‌شود. بسته‌بندی بطور بسیار جامعی بر زندگی ما سایه افکنده است، به‌طوری‌که ما در تمام اطراف خود آن را مشاهده می‌کنیم. از اقلام مواد غذایی  و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی ولوازم خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک مانند محصولات پتروشیمیایی همه با بسته‌بندی مرتبط هستند. وظیفه اصلی بسته‌بندی محافظت از محصول است. بسته‌بندی با برچسب‌های استاندارد این امکان را به ما می‌دهد تا متوجه شویم چه نوع محصولی داخل بسته قرار دارد و شرایط حفظ و نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند. طراحی بسته‌بندی شامل طراحی فیزیک بسته‌بندی و گرافیک آن است. در زمان حاضر به نظر می‌رسد طراحی بسته‌بندی باید زیرگروه طراحی محصول باشد به گونه‌ای که به طراحی بسته‌بندی به عنوان جزئی از کمپین عملیات طراحی محصول نگریسته شده و همپای آن شروع شود و انجام یابد.

اهداف بسته‌بندی

محافظت فیزیکی – اشیاء قرار داده شده درون بسته نیاز به محافظت در برابر سایر عوامل مانند ضربه، لرزش، فشار، حرارت و غیره… دارند.

لایه و مانع محافظتی – محافظت در برابر عدم ورود اکسیژن، بخار آب؛ گرد و خاک، اشعه ماوراءبنفش و…، در بسته‌بندی مد نظر قرار می‌گیرند. عدم نفوذپذیری بسته یک فاکتور اساسی و مهم در طراحی بسته‌بندی است. در بعضی از بسته‌ها از ماده جذب‌کننده اکسیژن برای کمک به طول عمر بسته و به ویژه محصول داخل آن استفاده می‌شود. فشار هوای تعدیل شده یا کنترل شده نیز در بعضی از بسته‌های غذا گنجانده شده‌است.

حفظ کیفیت محتویات داخل بسته و طولانی کردن عمر آن یکی از مهم‌ترین وظایف بسته‌بندی است.

اطلاع‌رسانی – اطلاعاتی مانند نحوه انبارش و استفاده از محصول، ترابری، چگونگی حذف یا نابود کردن بسته‌ها یا محصولات؛ بر روی بسته‌ها چاپ شده یا توسط برچسب آن‌ها چسبیده می‌شوند. تمامی محصولات غذایی، دارویی، پزشکی و شیمیایی بسته‌بندی باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی مطابقت داشته و در برخی موارد با قوانین بین‌المللی یا منطقه‌ای یا انجمنی مانند FDA , IMDG code  و… مطابقت داشته باشند.

بازاریابی – بسته‌بندی‌ها و برچسب‌ها می‌توانند توسط بازاریابان برای ترغیب مشتریان بالقوه برای خرید محصول استفاده شود. طراحی بسته یک نمود بیرونی ثابت و مهم برای دوجین از سال‌ها بوده‌است. ارتباطات بازاریابی و طراحی‌های گرافیکی برای نما دادن به بسته و در اکثر موارد به عنوان نقطه اصلی فروش بکار برده شده‌اند.

ایمنی – بسته‌بندی نقشی مهم و اساسی در کاهش ریسک امنیتی برای سلامت محموله دارد. بسته‌ها با پوشش مقاومتی مناسب بهتر می‌توانند در کاهش آسیب و هم‌چنین جلوگیری از دستبرد به محصول مطلوب واقع شوند.

بسته‌ها می‌توانند برای کاهش خطر دستبرد و دسترسی غیرمجاز به کالا، سازماندهی و مهندسی شوند: ساختمان بعضی از بسته‌ها برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز عایق مقاومتی دارند و بعضی نیز دارای مهر و لاک برای جلوگیری از باز شدن و دستبرد می‌باشند. بسته‌ها همچنین می‌توانند شامل ابزارهایی مانند بسته‌های زنگ‌دار یا برچسب‌های RFID باشند.

سهولت – بسته‌ها باید ویژگی‌هایی را به همراه داشته باشند که باعث سهولت در توزیع، جابجایی ، نمایش، باز و بسته نمودن دوباره، فروش، استفاده و استفادهٔ مجدد از آن گردند.

بسته‌بندی به سیستم هماهنگی اطلاق می‌شود که هدف از آن آماده‌سازی کالا جهت حمل و نقل ، توزیع، انبارش، فروش و مصرف باشد. بسته‌بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل می‌شود. بسته‌بندی نوعی عملکرد خدماتی است که به خودی‌خود نمی‌تواند وجود داشته باشد زیرا به یک کالا نیازمند است. اگر کالایی وجود نداشته باشد بسته‌بندی نیز وجود نخواهد داشت.

طراحی بسته‌بندی در دنیای امروز

امروزه بسته‌بندی‌ها تابع صرفه اقتصادی و سهولت در حمل و نقل می‌باشند. قیمت، زمان و مکان مناسب تعیین‌کننده اقتصاد بازار آزاد هستند. بسته‌بندی‌های امروزی باید با توجه به استانداردهای بین‌المللی طراحی و تولید شوند. زیرا باید حداقل سهم قیمت تمام شده در هر واحد تولید (محصول) به بسته‌بندی تعلق بگیرد، علاوه بر این بسته‌بندی از نظر خریدار رایگان و جزء منافع او به حساب می‌آید. در واقع بسته‌بندی باید دارای ظاهری زیبا بوده، محتویات درونش را حفاظت کند و قابلیت چیدمان در حالت عمده و قرارگیری بر روی پالتهای استاندارد را داشته باشد و در نهایت روی قفسه‌های فروشگاه ایستایی لازم را داشته باشد.

تمامی موارد یاد شده بسیار مهم است اما در نهایت به یک بعد قضیه پرداخته و از احساسات سخنی به میان نیامده است. هر چقدر بیشتر این تصمیم‌گیری‌ها وابسته به بازرگانان باشد احتمال موفقیت برای کسب مجوز ابداع و نوآوری کمتر خواهد شد” دنیای امروز از تمام رسانه‌های موجود مثل تلویزیون و مجلات برای جلب نظر ما و رسیدن به خواسته‌های ما بهره می‌گیرد در حالی که خواسته‌های ما به خود این رسانه‌ها تبدیل شده و از محصول واقعی دور شده‌است. یعنی وقتی چیزی را مصرف می‌کنید در واقع مشغول صرف تصویر یا تصور آن هستید نه خود محصول، با این همه بسته‌بندی می‌تواند نقش بسیار مهمی در ایجاد یک میل یا خواسته جدید در مشتری بازی کند. امروزه همه مردم با رسانه‌های گروهی آشنایی دارند و همه هم می‌دانند که با توجه به تبلیغات آنهاست که اقدام به خرید می‌کنند.

عوامل مؤثر بر بسته‌بندی

۱– الزامات:

• کیفیت مناسب
• سازگاری بسته با محصول
• الزامات شرایط محیطی (خصوصاً از لحاظ ایمنی)
• سازگاری با طبیعت و محیط زیست

۲- محافظت و نگهداری در برابر:

• آسیب‌های مکانیکی
• در طول توزیع
• در طول انبارش

– آسیب‌های شیمیایی:

• اکسیداسیون
• فراریت
• فاسد شدن
• اثر متقابل بسته و محصول
• آسیب‌های محیطی
• میکروبی / حشرات / حیوانات آلوده
• مشخصات و اطلاعات
• جاذبه‌های بازار
• راحتی مصرف‌کننده

انواع بسته‌بندی

بسته‌ها انواع متفاوت دارند. برای مثال یک بسته انتقالی یا بسته توزیعی نوعی از بسته‌بندی است که برای حمل در کشتی و جابه‌جایی در فروشگاه استفاده می‌شود. بعضی مواقع بسته‌ها را بر اساس لایه موجود و عملکرد به دسته‌های اولیه، ثانویه و… تقسیم می‌کنند.

• بسته‌بندی اولیه– معمولاً کوچک‌ترین واحد توزیع یا بکارگیری است و اولین لایه در برگیرنده محصول است که در تماس مستقیم با محصول می‌باشد و آن را در بر می‌گیرد
• بسته‌بندی ثانویه– بیرون از بسته‌بندی اولیه است – می‌تواند برای گروه‌بندی کردن بسته‌های اولیه باشد.
• بسته‌بندی سوم– برای حمل در کشتی و توزیع عمده بکار گرفته می‌شود.

این سه نوع بسته‌بندی به عنوان راهنمای کلی ارائه شد، رده‌بندی‌های زیر می‌تواند مثالی از انواع بسته‌بندی و ساختارهای آن باشد.

• روکش‌دار
• بطری‌ها
• محافظ‌های بادکنکی
• قوطی‌ها
• پاکت
• کیف‌های پلاستیکی
• بسته پوست
• پیچیدنی‌ها
• جعبه‌ها
• کارتن‌هاو کارتن‌پلاست‌ها
• بسته‌های کوچک مقوایی
• حمل‌کننده‌های چرخ‌دار
• کانتینر حجیم میانی
• کانتینر
• بشکه

کارتن بسته‌بندی

امروزه بسته‌بندی توسط کارتن رواج بیشتری یافته و این سبک از بسته‌بندی یکی از استانداردترین روش‌ها در جهان می‌باشد، کارتن‌های بسته‌بندی با توجه به اجناسی که در داخل آن‌ها برای بسته‌بندی قرار می‌گیرند، در ابعاد، اندازه‌ها و انواع مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند، کارتن‌های بسته‌بندی از لحاظ نوع ساخت نیز متفاوت بوده و از انواع کارتنی چندلایه گرفته تا پلاستیکی تنوع دارند. مهم‌ترین دسته‌بندی برای کارتن‌های بسته‌بندی را می‌توان در ساختار زیر بیان کرد:

• کارتن فریت
• کارتن اسباب کشی
• کارتن اداری

روش کار و بیس این سه نوع کارتن یکسان بوده و تفاوت اصلی آن‌ها در فناوری ساخت آن‌ها می‌باشد، برای مثال کارتن فریت بار معمولاً دارای مقاومت بالاتری بوده و در مدل‌های ۳٬۴ و ۵ لایه ساخته می‌شوند. این نوع از کارتن بسته‌بندی نسبت به ضربه دارای مقاومت بالاتری بوده و طبعاً قیمت بالاتری نیز دارند. کارتن اداری و کارتن اسباب کشی همسانی بالاتری داشته و فناوری ساخت بسیار شبیه تری دارند، از این نوع کارتن‌ها برای مصارف عمومی مانند بسته‌بندی لوازم و حمل اسباب و اثاثیه استفاده می‌شود. در کارتن فریت بار چون ممکن است بار چند مدت در کارتن باقی بماند برای همین نوع فلوت برای ساخت کارتن باید دارای استحکام بالایی باشد برای همین از فلوت ریز و محکم استفاده می شود ولی در مورد کارتن اسباب کشی قضیه به صورت دیگری می باشد و کارتن به دو صورت می تواند استفتده شود کارتن ۳ لایه برای اجناس سبک و کارتن ۵ لایه برای اجناس سنگین مثل کتاب و شکستنی و در مورد کارتن اداری از دو مدل کارتن در ابعاد بزرگ استفاده می شود و چون وسایل اکثرا سنگین هستند از کارتن ۵ لا استفاده می شود

انواع جعبه‌

• ساختار جعبه‌های تلسکوپی
• جعبه‌های سینی شکل
• جعبه‌های کشویی

انواع بسته بندی صنعتی و تجاری

دستگاه‌های بسته‌بندی صنعتی و تجاری در دو نوع اتوماتیک و نیمه اتوماتیک در بازار رواج دارد که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است.

• دستگاه بسته‌بندی خانگی
• دستگاه بسته‌بندی خشکبار
• دستگاه بسته‌بندی توزین دار
• دستگاه بسته‌بندی استرچ پالت
• دستگاه بسته‌بندی حبوبات
• دستگاه بسته‌بندی پودری
• دستگاه بسته‌بندی سیل وکیوم